7.05.20021 r.
Kosmos, wszechświat... bliskie, dalsze i całkiem odległe otoczenie naszej planety jest obiektem badań prowadzonych od wieków. Dotychczas tylko jeden Polak uczestniczył w misji kosmicznej (Mirosław Hermaszewski, 27 czerwca - 5 lipca 1978 roku, Sojuz 30). Wielu jednak naszych rodaków przyczyniło się do rozwoju wiedzy o kosmosie. Najsłynniejszym z nich niewątpliwie był Mikołaj Kopernik. Ale o nim napiszę więcej z okazji Światowego Dnia Kosmosu, który przypada 21 maja.
Najprostszym sposobem badań kosmosu jest po prostu obserwacja. Gołym okiem, za pomocą lornetki, lunety, teleskopu... Obrazy przestrzeni kosmicznej, jak ten niżej, najczęściej kojarzymy z misjami NASA czy ESA (Europejska Agencja Kosmiczna), albo też kosmicznym teleskopem Hubble'a.
Zanim jednak ludzkość zyskała możliwość wysyłania misji w przestrzeń kosmiczną i wykonywania takich zapierających dech w piersiach zdjęć wszechświata obserwowano kosmos z powierzchni Ziemi. Wielkie zasługi w dziedzinie obserwacji wszechświata bliskiego ma Jan Heweliusz (1611–1689). Mieszkający i pracujący w Gdańsku dysponował własnym, do tego bardzo dobrze wyposażonym obserwatorium astronomicznym zlokalizowanym w centrum miasta. Jan Heweliusz, bogaty gdański piwowar i astronom mógł pozwolić sobie na kupno instrumentów obserwacyjnych, ale budował też własne: w latach 70. XVII w. zbudował wielki teleskop o długości 50 m, będący wówczas największym teleskopem na świecie.
Heweliusz poświęcił znaczną uwagę obserwacjom bliskiego kosmosu, a dokładniej Księżyca. Swoje odkrycia opisał w „Selenographi” (1647), która zawierała bardzo dokładne mapy Księżyca. W wydanej w 1668 r. „Kometografii” Heweliusz z kolei opisał i przedstawił rysunki 406 komet w tym dziewięciu odkrytych przez niego samego. Dwutomowe dzieło „Machina niebieska”, wydane w latach 1673–1679 zawiera z kolei szczegółowe opisy instrumentów badawczych Heweliusza i ponad 20 tysięcy wykonanych przez astronoma pomiarów astronomicznych. Heweliusz wynalazł także śrubę mikrometryczną, polemoskop (prototyp peryskopu) i odkrył zmiany deklinacji magnetycznej.
Na poniższych zdjęciach znajduje się fotografia przestrzeni kosmicznej, grafika teleskopu Jana Heweliusza, oraz mapa księżycowa autorstwa Jana Heweliusza.
Tomasz Bury